Pająki w polskim zdobnictwie bożonarodzeniowym pojawiły się jeszcze przed choinką. Podłaźniczkami i pająkami wieszanymi pod sufitem dekorowano domostwa (zarówno na wsi, jak w domach miejskich, chociaż tam choinka zadomowiła się wcześniej). Miały one znaczenie dekoracyjne (wieszane były z reguły na środku izby), ale także symboliczne. Przyjmuje się, że ozdoby te przynosić w nadchodzącym roku szczęście i urodzaj.

Pająki wykonywane były jako elementy zdobnicze w różnych okresach roku i w związku z obchodami różnych świąt. Były jednak również, a może przede wszystkim, jedną z dekoracji bożonarodzeniowych. Tworzono je z materiałów łatwo dostępnych, a co najważniejsze - dostępnych w zimie. Wykorzystywano zatem słomę, ziarna grochu i fasoli, pióra, wydmuszki jaj czy tkaniny. W miarę ich upowszechnienia do używanych materiałów dołączyły kolorowe bibułki, z których tworzono figury geometryczne, kwiaty, harmonijki i wiele innych kształtów. 

Zróżnicowane były także formy pająków bożonarodzeniowych. Podstawowe schematy pająków to pająki krystaliczne, kuliste i tarczowe. 

Pająki krystaliczne przyjmowały formy wzorowane na budowie kryształu, a zatem przestrzennych graniastosłupów. Pająki kuliste, jak wskazuje nazwa, stworzone były na bazie kształtu kuli. Pająki tarczowe zbudowane były z jednego lub wielu pięter utworzonych z płaskich tarcz, z których zwieszano dodatkowe ozdoby. Spotkać można także pająki żyrandolowe, naśladujące swym kształtem ozdobne żyrandole. Kształty pająków różniły się w poszczególnych regionach, jednak co do zasady oparte były one o podobne konstrukcje, sposób wykonania i materiały.

Początkowo pająki bożonarodzeniowe stanowiły samodzielną dekorację, często o bardzo dużym rozmiarze, jednak wraz z upowszechnieniem się choinki zostały także zaaranżowane jako ozdoba drzewka bożonarodzeniowego. Dla wykorzystania w takim celu musiały zostać pomniejszone.

Prezentowany w dzisiejszym poście pająk to właśnie prosty pająk tarczowy zbudowany na konstrukcji pojedynczej tarczy i przeznaczony do zawieszenia na choince (choć oczywiście może on stanowić także niewielką samodzielną dekorację).Wzór pochodzi z publikacji  "Choinka polska" autorstwa Marii Gerson-Dąbrowskiej, wydanej w roku 1922 (rycina powyżej pochodzi właśnie z tej publikacji). Autorka określa miejsce pochodzenia tego pająka jako Mazowsze. Drewniana tarcza opleciona jest cienką metalizowaną nicią, a z każdego końca stelaża zwisa bibułkowy kielich (który może być także samodzielną ozdobą). 

anna.kasprzycka@retroswieta.pl

Strona www stworzona w kreatorze WebWave.