RetroŚwięta » Pawie oczka

Pawie oczka to ozdoba choinkowa, którą chyba niemal każdy chociaż raz wykonał własnoręcznie - w domu czy też w ramach zajęć szkolnych. Najpopularniejsza wersja dekoracji to kilka kółek o różnej średnicy sklejone jedno na drugim, przy czym zmniejszające się koła naklejane są po obu stronach wzoru. Już w opisanym podstawowym wariancie ozdoby pojawiają się wariacje jej wykonania - zmniejszające się koła mogą być ułożone centralnie w oparciu o wspólny środek wyznaczony jako środek największego koła lub też przylegać jednym punktem do brzegu koła największego (na wzór pawiego pióra). To jednak nie wszystkie możliwości wykorzystania motywu pawiego pióra w ozdobie choinkowej. Niejednokrotnie tzw. pawie oczka stają się elementem większej ozdoby, na przykład stanowią element pająka na stelażu lub wykorzystane zostają jako ornament na większych powierzchniach papieru lub kształtach.

Prezentowana w dzisiejszym wpisie ozdoba choinkowa posługuje się pawim oczkiem w formie wydłużonej łezki. Wzór zostaje zwielokrotniony - trzy kolejno pomniejszone pawie oczka zostają umieszczone jedno pod drugim na nitce wklejonej pomiędzy dwa kartoniki z wzorem. Dzieki tym zabiegom, dodatkowo podkreślonym użytymi koralikami dekoracja staje się bardziej ozdobna i pełniejsza niż tradycyjne pojedyncze okrągłe ptasie oczka. Poszczególne łezki oddalone są od siebie na nitce w niewielkim odstępie, który (pomimo że nie jest duży) pozwala na delikatne obracanie się poszczególnych elementów względem siebie. To z kolei może czynić ozdobę bardziej przestrzenną, trójwymiarową.

Wzór dekoracji zaczerpnięty został z broszury "Wzory ozdób choinkowych" opracowanej przez Barbarę Strasburgerównę. Sam motyw wykorzystywany jest jednak przez wielu twórców i pojawia się także w licznych publikacjach, zarówno międzywojennych jak i współczesnych (w tym w książeczkach z propozycjami do wykonania z dziećmi i przez dzieci z uwagi na stosunkową łatwość wykonania takiej dekoracji).

Motyw pawiego pióra w zdobnictwie jest mi osobiście bliski z uwagi na powiązania krakowskie - pawie pióra stanowią element najbardziej znanego wariantu czapki z męskiego stroju krakowskiego - rogatywki. Warto przyjrzeć się temu ornamentowi nieco bliżej.

W zdobnictwie ludowym czy związanym z rytuałem świąt pawie pióra pojawiają się stosunkowo często. Paw funkcjonuje także od starożytności jako element symboliki w kulturze. W popularnym znaczeniu pawiom przypisuje się znaczenie jako symbolu pychy, próżności, ale i królewskości. Według starożytnych przekazów bogini Hera miała zaprzęgać pawie w swój rydwan, zaś "oczy" na pawim ogonie miały stanowić umieszczone tam przez boginię oczy olbrzyma Argusa po jego śmierci z rąk Hermesa. Paw uważany był też za feniksa, który miał być ptakiem odradzającym się z popiołów. Z tego powodu paw stał się symbolem nieśmiertelności. Również w ujęciu chrześcijańskim spotykany jest on jako symbol odrodzenia i zmartwychwstania.

Założenie, że dawne ozdoby choinkowe w postaci pawich oczek tworzone były przez kolejnych autorów z pełną świadomością i zamysłem symboliki kulturowej tego motywu byłoby zdecydowanie zbyt daleko idącym stwierdzeniem. Zapewne w większości przypadków dekoracja świąteczna była po prostu odzwierciedleniem gustu twórcy, a być może także stosunkowej prostoty wykonania. Warto jednak patrząc na pawie oczka migocące na choince zadumać się dodatkowo nad wielowiekową historią i znaczeniem tego ornamentu.